Laatste update 01/09/2025 door Redactie

In het noorden van de provincie Overijssel, tussen de steden Meppel en Zwolle, ligt de gemeente Staphorst. Het gebied grenst aan de provincie Drenthe in het noorden en aan het natuurgebied Weerribben-Wieden in het westen. Binnen de gemeente liggen de dorpen Staphorst, Rouveen, IJhorst, Punthorst en Lankhorst. De omgeving wordt gekenmerkt door een uniek cultuurlandschap met lange, smalle kavels, historische boerderijen in kenmerkende kleuren en een sterke verbondenheid met tradities. De ligging nabij de A28 maakt het dorp goed bereikbaar, terwijl de omliggende natuurgebieden rust en ruimte bieden.

Verklaring van de naam

De naam Staphorst is vermoedelijk afgeleid van een samenstelling van “stap” (een oversteekplaats of verhoging in het landschap) en “horst” (een hoger gelegen, droge plek te midden van natte gronden). Deze betekenis sluit aan bij de oorspronkelijke ligging van het dorp op een zandrug te midden van veen- en moerasgebieden. De naam werd in historische documenten al in de middeleeuwen vermeld.

Geschiedenis

In de vroege middeleeuwen bestond het gebied waar nu Staphorst en Rouveen liggen uit een metersdik hoogveenpakket. Aan de west- en noordzijde werd dit begrensd door beekdalen van de Gene (het huidige Zwarte Water), de Sethe (nu Meppeler Diep) en de Reest. Naar het oosten toe werd het veen dunner en lag het pleistocene zand dichter aan de oppervlakte.

De oudste bewoning vond plaats langs de beken, op rivierduinen en dekzandruggen. Hier ontstonden nederzettingen als Hesselingen, Hamingen, Baarlo, Heuvenstede en Ten Velde. De bewoners gebruikten kleine delen van het veengebied voor landbouw en veeteelt.

Rond het jaar 1000 kreeg de bisschop van Utrecht zeggenschap over grote delen van Drenthe en Overijssel. Onder zijn regie begon rond 1180 een grootschalige ontginning van het veen. De geschiedenis van Staphorst is nauw verbonden met twee kloosters: Dickninge (gebouwd in 1325 aan de Reest) en Mariënberg, beter bekend als het Zwartewaterklooster (gesticht in 1233). Deze kloosters werden opgericht toen het veengebied al bewoond was. Na de Reformatie werden beide kloosters opgeheven en gesloopt.

Het dorp IJhorst heeft een andere ontstaansgeschiedenis: het lag niet in het veengebied en werd nooit verplaatst. De naam wordt voor het eerst genoemd in 1292. In 1382 werd de kerk al als bouwvallig omschreven door bisschop Floris van Wevelinkhoven.

In de 19e en 20e eeuw ontwikkelde Staphorst zich tot een agrarische gemeenschap met een sterke eigen cultuur. De kenmerkende boerderijen, vaak groen met blauwe en witte accenten, en de traditionele klederdracht zijn tot op de dag van vandaag beeldbepalend.

Toeristische wetenswaardigheden

Staphorst is een bijzondere bestemming voor wie geïnteresseerd is in cultuurhistorie, ambacht en natuur. Het dorp staat bekend om zijn authentieke boerderijen, de nog gedragen klederdracht en het unieke verkavelingspatroon. Daarnaast ligt het in een omgeving met veel fiets- en wandelmogelijkheden.

Lokale tips en weetjes:

1. Museum Staphorst: Dit museum vertelt het verhaal van de cultuur en geschiedenis van Staphorst, met aandacht voor klederdracht, boerderij-interieurs en gebruiksvoorwerpen. Adres: Gemeenteweg 67, 7951 CE Staphorst. Openingstijden: di–vr 10:00–17:00, za 13:00–17:00. Entree: €6. Google Maps-link
2. Reestdal: Op de grens van Overijssel en Drenthe ligt het schilderachtige dal van de Reest, met bloemrijke hooilanden, houtwallen en oude boerderijen. Startpunt wandelroute: parkeerplaats De Wheem, Oud Avereest 22, 7707 PN Balkbrug. Google Maps-link
3. Kunst in de openbare ruimte: In Staphorst en Rouveen staan diverse kunstwerken die verwijzen naar het boerenleven, zoals het beeld “De Melkrijder” in Rouveen en mozaïekbanken met traditionele motieven in Staphorst.
4. Evenementen: Jaarlijks in augustus vindt de Staphorstdag plaats, met demonstraties van oude ambachten, optochten in klederdracht en streekproductenmarkten.
5. Fietsroutes: De route “Klederdracht en Kerkenpaden” voert langs boerderijen, kerken en door het Reestdal. Lengte: ca. 35 km. Fietsverhuur is mogelijk in het centrum van Staphorst.

Bezienswaardigheden en activiteiten:

• Rouveen: Dit lintdorp staat bekend om zijn lange rijen boerderijen langs de Oude Rijksweg, elk met een eigen erf en kleurenschema.
• IJhorst: Populaire uitvalsbasis voor wandelingen in het Reestdal en bekend om de jaarlijkse braderie.
• Punthorst: Landelijk gebied met veel agrarische bedrijven en rustige fietspaden.
• Lankhorst: Gelegen bij knooppunt Lankhorst, waar de A28 en A32 samenkomen, met goede verbindingen naar Meppel en Zwolle.
• Natuurgebied De Zwarte Dennen: Bos- en heidegebied met recreatieplas, wandelroutes en picknickplaatsen. Adres: Vijverweg 5, 7955 PX IJhorst. Google Maps-link

Seizoensgebonden activiteiten:

• Voorjaar: Bloeiende boomgaarden en voorjaarsmarkten.
• Zomer: Fietstochten door het Reestdal en openluchtconcerten.
• Najaar: Oogstfeesten en wandelingen door herfstbossen.
• Winter: Bij vorst schaatsen op ondergelopen weilanden en vaarten.

Culinair: Proef streekgerechten zoals kniepertjes, spekdikken en Staphorster rolletjes bij lokale bakkerijen en theetuinen.

Praktische informatie:

• Parkeren: Gratis parkeergelegenheid in het centrum en bij toeristische locaties. Tijdens evenementen worden extra parkeerplaatsen ingericht.
• Openbaar vervoer: Busverbindingen naar Meppel en Zwolle. Dichtsbijzijnde treinstations: Meppel en Zwolle.
• Toegankelijkheid: Veel voorzieningen zijn rolstoeltoegankelijk. In natuurgebieden zijn enkele paden verhard.

Gemeenten en streken

De gemeente Staphorst maakt deel uit van de provincie Overijssel en omvat de volgende kernen:

• Staphorst
• Rouveen
• IJhorst
• Punthorst
• Lankhorst

De streek ligt in het overgangsgebied tussen het Vechtdal, het Reestdal en het Nationaal Park Weerribben-Wieden. Het landschap bestaat uit veenweiden, beekdalen, essen en bossen, en is rijk aan cultuurhistorisch erfgoed.

Bronnen

• Gemeente Staphorst – Informatie over dorpen, evenementen, voorzieningen en bereikbaarheid.
• Provincie Overijssel – Gegevens over natuurgebieden, cultuurhistorie en recreatie in de provincie.
• Het Drentse Landschap – Informatie over het Reestdal, wandelroutes en natuurbeheer.
• Stichting Museum Staphorst – Historische en culturele informatie over Staphorst, openingstijden en entreeprijzen.